حدود ۳۰ سال پیش بود که جنبش مخالفت با استفاده از دخانیات شکل گرفت و به حدی با قدرت حرکت کرد که هم‌اکنون کمیته‌ها و ارگان‌های بسیاری در مخالفت با موجودات دخانی به صف ایستاده‌اند.
هم اکنون نیز در ابتدای قرن بیست و یکم و با در نظر گرفتن نرخ و سرعت پیشرفت فناوری و به ویژه استفاده از انرژی الکترونیکی، جنبش‌هایی در جهت آگاه‌سازی و فرهنگ‌سازی افراد به وجود آمده‌اند تا نسل بشر را از مضرات دستگاه‌های الکترونیکی آگاه سازند.
همزمان با نمونه‌های خارجی، متخصصان کشورمان نیز به تازگی در حال برگزاری اولین کنفرانس بررسی آثار میدان‌های الکترومغناطیسی بر بافت‌های زنده و تجهیزات الکتریکی و الکترونیکی هستند.
این کنفرانس به همت دانشگاه امیرکبیر در تاریخ هفتم تا نهم خرداد ماه برگزار می‌شود دبیر اجرایی کنفرانس، دکتر سید حسین صادقی استاد مهندسی برق دانشگاه امیرکبیر از اهداف و چرایی برگزاری چنین کنفرانسی می‌گوید.
- ایده برگزاری چنین کنفرانس مهمی از چه زمانی آغاز شد؟
اولین تفکرات برگزاری کنفرانس بررسی آثار میدان‌های الکترومغناطیسی بر می‌گردد به 4 سال قبل، زمانی که انجمن برق و الکترونیک ایران (که یک NGO است)، از من خواستند که مسئولیت یک کمیته تحقیقاتی و مطالعاتی آثار سوء امواج الکترومغناطیسی را به‌عهده بگیرم.
هدف این کمیته این بود که دغدغه‌هایی که در میان مهندسین برق از دیدگاه آثار سوء امواج الکترومغناطیسی وجود دارد را کشف و معرفی کند.
شما می‌دانید که هر جایی که جریان الکتریکی باشد، ما به ناچار با میدان‌های الکترومغناطیسی مواجه هستیم. اما متأسفانه مانند هر چیز دیگری در دنیا این انرژی و فناوری‌های وابسته به آن جنبه‌های منفی و مضراتی هم دارد. البته کمیته‌ای که تشکیل شد در واقع یک کمیته چند منظوره بود و تنها متعلق به مهندسین برق نبود.
- در نام کنفرانس صحبت از آثار سوء میدان‌های مغناطیسی است؟
اصولاً انرژی الکتریکی را ما با طیفی از امواج الکترومغناطیسی می‌شناسیم. به‌عنوان مثال از فرکانس صفر (همان برق DC) تا فرکانس امواج کیهانی که فرکانس‌های بسیار بالا دارند، طیف امواج الکترومغناطیسی قرار می‌گیرند.
برای روشن شدن بیشتر این موضوع فرض کنید که ما از امواج رادیویی تا باند نور مرئی (که پایین آن مادون قرمز و بالای آن ماورای بنفش است) و بالاتر از فرابنفش ما طیف اشعه ایکس و گاما را داریم و بالاتر از همه اینها امواج کیهانی که در حقیقت همه اینها امواج الکترومغناطیسی هستند که با بسته‌های انرژی (فوتون ها) انتشار پیدا می‌کنند.
حال هر کدام از این دسته فرکانس‌ها در طبقه‌بندی خاص خود قرار می‌گیرد. در یکی از طبقه‌بندی‌های کلی، امواج به دو قسمت یونیزه‌کننده و غیریونیزه‌کننده (آیونایزینگ و آن آیونایزینگ) دسته بندی می‌شوند.
- مشکل این امواج چیست ؟آیا برای انسان ضرر دارند؟
ما در عرصه صنعت دو دغدغه بزرگ داریم که اخیراً صنعت برق و مخابرات ما را درگیر خود کرده است و این درگیری نیز از دو نگاه مختلف است.
یکی نگاه پزشکی است، مثلاً در فرکانس‌های حدود یک گیگا هرتز که تقریباً همان فرکانس موبایل‌ها هستندکه اینها باعث گرم شدن نسوج می‌شوند و طبیعتاً این گرما باعث تغییر رفتار در یک ارگان زنده مانند سلول می‌شود و یا مثلاً در جاهایی که ولتاژهای بالایی جریان دارند آنقدر میدان الکترواستاتیکی زیاد است که شاید اگر انسانی در آنجا قرار بگیرد، موهایش سیخ شود. ولی این موضوع باید برای ما بسیار مهم باشد که این میدان‌ها چه تأثیری روی بدن ما دارند.
خوشبختانه سیستم گردش خون انسان به گونه‌ای است که مانند یک سپر حفاظتی عمل می‌کند؛ البته نمی‌تواند به‌صورت کامل جلوی ورود امواج را بگیرد(در فرکانس‌های پایین).
تاکنون و طبق مطالعاتی که در دنیا صورت گرفته و این تحقیقات در نمونه‌های گوناگون از قبیل تأثیر امواج بر نوزادان، نونهالان، خانم‌های باردار و غیره که انجام گرفته، ارتباط معناداری بین این امواج و برخی از بیماری‌هارا کشف کرده‌اند.
- و نگاه دوم؟
بحث دیگری که وجود دارد بعد صنعتی امواج الکترومغناطیسی است. در این بخش موضوع تأثیرات امواج الکترومغناطیسی بر دستگاه‌ها مورد توجه است.
به‌عنوان مثال دستگاهی که مانند یک منبع ارتعاش امواج الکترومغناطیسی عمل می‌کند، طبیعتاً اگر دستگاهی در مجاورتش باشد بر عملکرد آن تأثیراتی خواهد داشت و این همان بحث سازگاری الکترومغناطیسی است؛ حتی در خود یک دستگاه نیز شاید چندین وسیله برقی و الکترونیکی به کار رفته باشد که مسلماً تأثیراتی بر هم خواهند داشت.
اولین کنفرانس در زمینه EMC یا همان سازگاری الکترومغناطیسی حدود 30 سال قبل برپا شد.
- ما که نمی‌توانیم به‌دلیل خطر این دستگاه‌ها استفاده از آنها را کنار بگذاریم؟
دقیقاً. این یکی از سؤال‌های اصلی کنفرانس است. ببینید ما نمی‌توانیم استفاده از چنین دستگاه‌هایی را کنار بگذاریم و باید راه‌های پیشگیری و جلوگیری از ضررهای آنها را بیان کنیم.
در واقع باید بتوانیم سازگارانه با چنین دستگاه‌هایی زندگی کنیم و خودمان هم تا حدی در مقابل اینها مقاومت داشته باشیم.
طراحی دستگاه‌ها هم باید به گونه‌ای باشد که میزان مقاومت بدن انسان را در نظر داشته باشد و از حدود قرمز خود نگذرد.
- در مورد امواج با فرکانس بالا چطور؟
این موضوع نیز حساسیت‌های خاص خود را دارد. به‌عنوان مثال در خطوط انتقال برق فشار قوی، موضوع حریم‌ها مهم است که اگر از جایی چنین خطوطی می‌گذرند تا چه فاصله‌ای از آن نباید ساخت و ساز و محل اسکان انسانی باشد و البته چون در گذشته چنین مسائلی مهم نبوده است، بحث‌های حقوقی هم اکنون موجود است که افراد به دادگاه‌ها مراجعه می‌کنند و می‌گویند اگر ما چنین بیماری بگیریم مسئولیتش با اداره برق است.
از طرف دیگر هم اداره برق که نمی‌تواند خطوط انتقال نیرو را در کار خود نداشته باشد. پس در این مسائل ما با یک مسئله‌ای روبه‌رو هستیم که باید تمامی جوانب را در نظر بگیریم.
- مانند مسئله آنتن‌های BTS موبایل ها؟
بله، مسئله آنتن‌های موبایل یا همان BTSها هم بسیار جدی است. ببینید، ما برای ارائه تسهیلات ارتباطاتی مجبوریم که این آنتن‌ها را در شهرها و در مناطق مسکونی هم کار بگذاریم، ولی این موضوع که آیا واقعاً افرادی که در اطراف چنین آنتن‌هایی زندگی می‌کنند مشکل دارند یکی از موضوعات جذاب کنفرانس است.
هم اکنون حدود ۷ میلیارد نفر جمعیت جهان است و حدود ۲ میلیارد نفر نیز موبایل دارند. پس ما نمی‌توانیم موبایل‌های آنها را بگیریم و تنها باید به‌دنبال راه‌های جلوگیری از خطرات موبایل‌ها برای انسان‌ها باشیم.
- مگر استانداردهای جهانی در مورد نصب آنتن‌های BTS یا دستگاه‌هایی که از خود امواج متصاعد می‌کنند، وجود ندارد؟
بله، استانداردهای جهانی وجود دارد اما بسیاری از این استانداردها باید بومی شوند و تحت نظارت سازمان‌ها و آزمایشگاه‌های مجهز داخلی به کار خود ادامه دهند. یکی از مزایای بومی شدن را در یک مثال می‌توانم برایتان بگویم.
آقای ویلیام مویس دارنده یکی از بزرگ ترین شرکت‌های تولید سیگار بود که 20 سال پیش چندین نفر به دادگاه‌ها رفتند و از او شکایت کردند. این آقای میلیاردر نیز با استفاده از ابزارهای قدرتی خود توانست اسنادی را جمع آوری کند که نشان می‌داد سیگار کشیدن با سرطان گرفتن ارتباطی ندارد.
همین موضوع است که نشان می‌دهد بعضی از ابزارهای قدرت مانند ثروت می‌تواند رای یک سری از ارگان‌های کنترل کیفیت مانند آزمایشگاه‌های پزشکی را تغییر دهد و آنها را از بعد علمی مسئله دور کند.
پس بهتر است که ما در کشور خودمان چنین نهادهایی داشته باشیم و منتظر دریافت اطلاعات از آزمایشگاه‌های خارجی نباشیم.
- آیا چنین مراکزی در ایران وجود دارند؟
وزارت ICT به ما کمک کرده و یک آزمایشگاه مرجع سازگاری الکترومغناطیسی را در دانشگاه امیرکبیر بر پا کرده‌ایم. در این آزمایشگاه می‌توانیم تمامی دستگاه‌هایی که از خود تشعشع متصاعد می‌کنند را آزمایش کنیم ،حال در هر طیفی که می‌خواهد باشد.
یا اینکه میزان سازگاری دستگاه‌ها با امواج الکترومغناطیسی را بسنجیم، به‌عنوان مثال اگر به همین گوشی‌های موبایل نگاه کنید، می‌بینید که هم اکنون مارک‌های بسیاری در بازار وجود دارد. هر کدام از این دستگاه‌ها نیز تشعشعات مختلفی از خود متصاعد می‌کنند ولی متأسفانه با وجود اینکه استانداردهای جهانی هم در این زمینه وجود دارد، نظارتی بر واردات این دستگاه‌ها صورت نمی‌گیرد.
حال که چنین است باید خودمان بتوانیم این دستگاه‌ها را تست کنیم و شایدجلوی ورودتعدادی از آنها که از حد مجاز بیشتر تشعشع متصاعد می‌کنند را بگیریم. اگر بتوانیم چنین استانداردسازی بومی داشته باشیم، می‌توانیم به سلامتی تمامی شهروندان ایرانی نیز کمک کنیم.
- پس این مسئله بعد حقوقی هم دارد. در این کنفرانس مسائل حقوقی نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد؟
بله ، بعد حقوقی این قضیه هم بسیار مهم است که یکی از بخش‌های این کنفرانس همین موضوعات حقوقی و چالش‌هایی است که مردم و مسئولان با آن درگیر هستند و حتی چندین مقاله در این زمینه نیز انتخاب شده‌اند که در کنفرانس ارائه خواهند شد.
